De mens heeft al veel ontdekt. De tijd waarin de grote oceanen bevaren werden om nieuwe werelden te ontdekken ligt ver achter ons. Toch leren we iedere dag nog bij. De afgelopen eeuwen hebben we zelfs ontdekt dat er zoveel te ontdekken valt dat het handig is om kennis en ervaring te delen en van generatie op generatie over te dragen. Zo voorkom je dat iets wat al ontdekt is, niet nog een keer ontdekt hoeft te worden. Boeken, scholing en wetenschap zijn geboren.

Hoewel ontdekken leuk is (of op z’n minst ‘kan zijn’), zijn er redenen waarom je niet alles zelf wilt uitvogelen. Velen zijn je voor gegaan en het is nuttig om van die ervaring gebruik te maken. Dat scheelt een hoop moeite en frustratie. En niet te vergeten tijd. Ontdekken kost soms zoveel tijd dat je de moed opgeeft voordat je iets ontdekt hebt. Iets van een ander leren maakt het leven dus leuker en makkelijker. Je leert dingen die je zelf nooit had kunnen ontdekken.

De ontdekbaarheid van dingen (in het Engels aangeduid met de term discoverability) is een belangrijk concept. Iets is goed ontdekbaar als je het in korte tijd kunt ontdekken, zonder aanwijzingen van anderen of gebruik van een boekje. De letterlijke betekenis dus. Kun je bij een pinautomaat snel ontdekken hoe je er geld uitkrijgt? Kun je van een onbekende auto snel ontdekken hoe je moet starten en wegrijden? Een nieuw softwareprogramma of website: hoe snel ontdek je de belangrijkste functionaliteiten? Dat is ontdekbaarheid.

Niet alles in de wereld is van zichzelf makkelijk ontdekbaar of ontdekbaar te maken. Sommige dingen zijn gewoon inherent lastig. Denk aan Einstein’s relativiteitstheorie. Daarvan is het handig als iemand het uitlegt. De magnetron, om een geheel ander voorbeeld te noemen, moet je kunnen gebruiken zonder cursus of handleiding. En een nieuw computerprogramma? Nieuwe software zó eenvoudig maken dat alle functies makkelijk ontdekbaar zijn is op zich goed te doen. Je doet dit door alle knoppen en teksten zo te plaatsen dat het voor de nieuwe gebruiker logisch is. Hiep, hoi, ontdekbare software!

Houdt er echter rekening mee dat software die voor nieuwe gebruikers ontdekbaar is, voor meer ervaren gebruikers onwerkbaar kan zijn. Denk hierbij aan een geluidstechnicus die op een My First Sony de nieuwste kneiter van Frans Bauer in elkaar mixed. Het verbeteren van de ontdekbaarheid van software heeft duidelijk een keerzijde. Professionele software die bedoeld is om door ervaren gebruikers gebruikt te worden zal per definitie niet optimaal ontdekbaar zijn. Lekker productief werken met sneltoest-combinaties is voor de ervaren doelgroep bijvoorbeeld belangrijker dan de ontdekbaarheid daarvan.

De ontdekbaarheid van software (of andere complexe systemen en apparaten) is niet altijd het hoogste doel. Aan ontdekbaarheid moeten soms concessies worden gedaan, ten behoeve van de fase die na de ontdekking komt: het productief gebruik. Dit heeft twee belangrijke consequenties. Ten eerste werkt, in de verkoop en promotie van software en websites, het verstrekken van proeflicenties niet. De toekomstige gebruiker zal de software beoordelen op wat hij er in de eerste 30 minuten mee kan. En dat is by design dus vrij weinig. Onervaren gebruikers zullen de software daarmee als onwerkbaar beschouwen. Onterecht, maar zeer begrijpelijk.

Ten tweede: iets wat lastig is om zelf te ontdekken, kun je het beste eerst een keertje bij een ander afkijken. Voor software waarbij concessies zijn gedaan aan de ontdekbaarheid heeft training een extreem grote waarde. Doen dus! Of lees op zijn minst een goed boek. Ben je als gebruiker de eerste fase van ontdekken doorgekomen, dan heeft training zijn waarde verloren; de functionaliteiten zijn ontdekt. Een boek of verdiepingstraining heeft dan hooguit nog waarde als naslagwerk of om nieuwe foefjes te leren.